تحلیل آماری- سینوپتیک دماهای بالای 40 درجه سانتیگراد دوره گرم سال در غرب ایران

دما یکی از عناصر اساسی شناخت هوا می باشد. با توجه به دریافت نامنظم انرژی خورشیدی توسط زمین، دمای هوا در سطح زمین دارای تغییرات زیادی است که این تغییرات به نوبه خود سبب تغییرات دیگری در سایر عناصر هوا می گردد. دماهای بالا و افراطی اثرات نامطلوبی بر اکوسیستم دارد و باعث از بین رفتن محصولات کشاورزی و همچنین آتش سوزی جنگل ها می شود. به منظور مطالعه ی دماهای بالای 40 درجه در غرب کشور ، آمار دمای حداکثر روزانه در شش ایستگاه ایلام، خرم آباد، کرمانشاه، سنندج، سقز و همدان در یک دوره 30 ساله (2007-1976) از سازمان هواشناسی کشور تهیه شد. پس از اخذ آمار، اولین روزی را که دما به 40 و بالاتر رسیده بود به عنوان روز آغاز استخراج شد. برای امکان پردازش آماری، به هر روز یک شماره- روز ژولیوسی تعلق گرفت و با توجه به اینکه بیشینه ها بصورت دوره ای و به اصطلاح در قالب موج رخ داده اند، تعداد 27 موج در دوره آماری انتخاب و ویژگیهای آماری آنها بررسی شد. سپس برای تحلیل سینوپتیکی امواج، نقشه های سطح زمین و500 هکتوپاسکال از سایت ncep اخذ و مورد تحلیل قرار گرفت. بررسی های آماری، نشان داد که سال 1977 دارای اهمیت ویژه ای می باشد. زیرا در این سال، 4 موج گرمایی اتفاق افتاده است. طولانی ترین موج مربوط به سال 1995 می باشد که از 15 جولای تا 11آگوست به مدت 28 روز در منطقه مستقر بوده است. شدیدترین موج نیز در سال 1998 رخ داده است که دمای میانگین موج به 4/42 رسیده و بیشتر ایستگاهای جنوبی مانند خرم آباد، را متأثر کرده است.ایستگاههای جنوبی نیمه غربی دارای بالاترین دماهای 40 درجه از نظر تعداد روز و طول دوره می باشد که ایستگاه خرم آباد و کرمانشاه دارای بالاترین تعداد روز دمای 40 درجه می باشند. بررسی الگوهای سینوپتیک مربوط به 11 موج گرم منتخب نشان داد که در مدت حاکمیت امواج گرم، پرفشار جنب حاره ای آزور در ارتفاع و کم فشار حرارتی بر روی خلیج فارس با فشار کمتر از 1000 هکتوپاسکال تشکیل و باعث افزایش شیب تغییرات فشار و دما بر روی نیمه غربی ایران شده است. بدین ترتیب گردش سیکلونی، هوای گرم و خشک بیابانهای عربستان و شمال عراق را روی نیمه غربی ایران می کشاند. نقشه های همدمای سطح میانی نیز به خوبی نشان داد که یک هسته پرارتفاع گرم از عراق تا روی مصر با امتداد جنوب غرب- شمال شرق کشیده شده است که زبانه های آن نیمه غربی را نیز پوشش می دهد. بررسی بیشتر؛ دو الگو را نشان داد: الگوی اول(مربوط به امواج نزدیک به حالت نرمال): پرارتفاع آزور پرارتفاع ثانویه ای بر روی عربستان ایجاد کرده است. این شرایط به دلیل اینکه در عرضهای جنوبی تر ایجاد شده تأثیرات کمتری بر روی نیمه غربی ایران داشته است. بعنوان مثال می توان به موج گرمایی سال 1976 با فشار مرکزی 1000هکتو پاسکال در روز اوج اشاره کرد. الگوی دوم(مربوط به امواج شدیدتر): پرارتفاع جنب حاره ای آزور تا عرضهای شمالی تر پیشروی کرده، و تا عرض 35 درجه شمالی گسترش یافته است. در این الگو زبانه پر ارتفاع آزور بصورت کمربندی از شمال آفریقا تا روی ایران کشیده شده است. بنابراین در این حالت موج گرمایی قوی تری بر روی نیمه غربی ایران حاکم شده است. بعنوان مثال می توان به موج گرمایی شدید سال 1998 اشاره کرد که پرفشار آزور در این موج بین عرض های جغرافیایی 35-25 درجه شمالی ، تشکیل و باعث شد تا کم فشارهای حرارتی نیز تقویت شوند و فشار مرکزی آن به حدود 5/997 هکتوپاسکال در روز اوج برسد.